Waarom vieren we Nationale Ongelezen Boekendag op de derde donderdag van september?

Dit jaar wordt voor het eerst Nationale Ongelezen Boekendag gevierd op de derde donderdag van september. Uit onderzoek blijkt dat dit de dag is waarop in Nederland de minste boeken worden gelezen.

Lezend Nederland

Nederland was ooit koploper als het gaat om lezen. In de zestiende en zeventiende eeuw ontpopte de Nederlander zich langzaamaan tot fervent lezer om aan het einde van de achttiende eeuw te eindigen als kampioen lezen met jaarlijks per hoofd van de bevolking een half boek! Zeer uitzonderlijk voor die tijd. Met dat halve boek lieten we de nummer twee, Zweden, waar jaarlijks per hoofd van de bevolking 0,21 boek werd gelezen, ver achter ons.

Nu, eeuwen later, wordt de Nederlandse lezer aan alle kanten ingehaald. De resultaten van het PISA (Programme for International Student Assessment) laten zien dat de prestaties van Nederlandse 15-jarigen op het gebied van leesvaardigheid tussen 2018 en 2022 opnieuw zijn gedaald. De daling is sterker dan tussen 2015 en 2018 en ook sterker dan het gemiddelde in OESO-landen. Daarentegen worden er wel veel boeken verkocht en uitgeleend in Nederland. De Nederlander kocht in 2023 gemiddeld 2,5 boek en leende er 3,3; in totaal consumeerde hij dus ruim 5 hele boeken, zo blijkt uit de cijfers die de CPNB, het marketing- en communicatiebureau voor het boekenvak, publiceerde. Daarmee zijn wij bij uitstek een land van ongelezen boeken. Geen toeval dus dat de Ongelezen Boeken Club op Nederlandse bodem is ontstaan. Voor zover wij weten zijn er geen aftakkingen of internationale tegenhangers van deze club in andere landen.

Vakantielezen

Maar goed, als er wordt gelezen of wordt niet-gelezen, wanneer wordt dat dan gedaan? Het antwoord ligt voor de hand: men leest als men tijd heeft, of denkt tijd te hebben. Onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau over tijdsbesteding van Nederlanders bevestigt dit vermoeden en stelt ‘De conclusie uit dit onderzoek is dat (veel) lezen mede het gevolg is van veel kúnnen lezen door het hebben van meer tijd’.

Wanneer hebben we meer tijd? Juist: in de vakantie. Daar hoef je geen rapport voor in te duiken, kijk maar om je heen. Je ziet ze zo zitten of liggen op het strand, op de camping, in het park: lezende vakantiegangers, vaak in hetzelfde boek dat door experts als de must read van de zomer is bestempeld. 

Om te bepalen op welke dag het minst wordt gelezen, strepen we dus alle vakanties en verplichte vrije dagen weg. Daarbij rekening houdend met landelijke vakantiespreiding. In sommige weken ligt het hele land eraf omdat dan alle regio’s tegelijkertijd vakantie of vrij hebben, bv. midden in de zomer, op verplichte vrije dagen en rond kerst en oud en nieuw. We corrigeren ook het vakantie-voor- en vakantie-na-effect. Veel mensen beginnen al in het boek dat ze voor de vakantie hebben gekocht of geleend. Het vakantie-na-effect treedt op als de laatste hoofdstukken gelezen worden bij thuiskomst, in de eerste week of weken na de vakantie.

Werken is niet lezen

Wat alle onderzoeken laten zien: werken betekent niet lezen. De meeste mensen werken doordeweeks. Dan lezen ze misschien wel e-mails of berichten maar geen boeken. Dus de dag waarop de minste boeken worden gelezen, valt niet in een weekend: we strepen alle weekenden weg. Ook doordeweeks wordt er niet op alle dagen even hard gewerkt in Nederland, dat bekendstaat als deeltijdland. Er wordt in ons land het minste van de hele EU voltijds gewerkt, zo laten cijfers van het Europees statistische bureau Eurostat en het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) zien. De maandag, woensdag en vrijdag zijn favoriete vrije dagen bij parttimers. Op dinsdagen en donderdagen wordt het meest gewerkt, dit zien we ook terug in de cijfers over de ochtend- en avondspits, die op dinsdag en donderdag het drukst zijn. En, we kunnen het niet genoeg benadrukken, werken is het tegenovergestelde van lezen. In onze zoektocht naar de dag waarop het minst gelezen wordt, vallen daarom maandagen, woensdagen en vrijdagen af. Veel mensen zijn dan vrij. De dag waarop de minste boeken worden gelezen, moet dus een dinsdag of donderdag zijn.

Boeken als cadeau en andere festiviteiten

Als er veel boeken voorhanden zijn, wordt er meer gelezen. Onderzoek door Stichting Lezen toont aan dat de beschikbaarheid van het materiaal een van de belangrijkste factoren is voor het lezen van boeken. De kans dat iemand een boek open slaat is gewoonweg groter als dat boek er ook daadwerkelijk is, bijvoorbeeld als een gegeven cadeau. Rond kerst en sinterklaas worden verreweg de meeste boeken verkocht en vervolgens cadeau gedaan. Ook elders in het jaar zijn er piekmomenten in de boekverkoop. De aanloop naar de zomervakantie werd al eerder genoemd maar ook Vaderdag, dat traditioneel eind juni plaatsvindt, springt er uit, volgens de jaarlijkse verkoopcijfers van de CPNB.

Daarnaast zijn er festiviteiten die het kopen en cadeau geven van boeken stimuleren. We hebben het over de Boekenweek, de Kinderboekenweek en de Nationale Voorleesdagen.

Bovenstaande feestelijke cadeaumomenten zorgen ervoor dat de dag waarop het minst gelezen wordt niet in december kan vallen, niet eind september of begin oktober (Kinderboekenweek) of half maart en begin april vanwege de Boekenweek.

Scholieren en studenten

Tot nu toe hebben we het gehad over vrijwillig lezen in de vrije tijd. Er zijn ook groepen Nederlanders die lezen omdat het moet, willen ze hun school of studie halen: we hebben het over scholieren en studenten. Van verplicht lezen weten we dat dat vooral wordt gedaan naarmate de datum van de toets, het examen of de overhoring in zicht komt. We zien dus een piek in het lezen tijdens en vlak voor de tentamenweken, eindexamens en boekenlijstoverhoringen: allemaal momenten waarop de dag dat het minst wordt gelezen niet kan vallen. We strepen april en de eerste weken van mei weg: er wordt dan veel gelezen door scholieren die meedoen aan het Centraal Schriftelijk Eindexamen. Studenten gaan (opeens) veel lezen in november en maart, tijdens tentamenweken. Scholieren slaan de boeken relatief vaak open in de laatste weken van het schooljaar (de maand juni) wanneer er plots toch nog veel gedaan moet worden voor school, maar hebben ook eind februari en eind november overhoringen van de boekenlijst, zo vertelden docenten Nederlands van verschillende middelbare scholen.

Iets anders dat met het gedrag van studenten te maken heeft, is dat de donderdagavond van oudsher dé avond is om uit te gaan. In vrijwel alle studentensteden (Nijmegen, Utrecht, Groningen, etc.) is het op donderdagavond druk in clubs en kroegen. Stappen en lezen is een onhandige combinatie. De kans is dus groter dat er op dinsdagavond een boek wordt opengeslagen. De dag waarop het minst wordt gelezen, moet dus op een donderdag vallen.

De bovenstaande overwegingen leiden naar één specifieke dag, de dag waarop de minste boeken worden gelezen: dat is sowieso een donderdag want dan wordt er gewerkt en uitgegaan en vindt men geen rust om te lezen. Vrije dagen en vakanties vallen af, momenten waarop er veel boeken cadeau worden gegeven vallen af, periodes waarin er veel geleerd en getoetst wordt, vallen ook af.

We komen uit in de tweede helft van september: werkend Nederland zet de schouders eronder, het strand met het vakantieboek lijkt verder weg dan ooit, studenten en scholieren voelen de druk van de toets nog niet en brengen hun tijd scrollend door. Lezen? We hebben nu wel wat beters te doen. De derde donderdag van september: het is onomstotelijk dé dag waarop het minst gelezen wordt, dé dag om aandacht te besteden aan het ongelezen boek, het is Nationale Ongelezen Boekendag.

Geraadpleegde datasets, cijfers en onderzoeken:

Eltjo Buringh and Jan Luiten Van Zanden (2009) – Charting the “Rise of the West”: Manuscripts and Printed Books in Europe, a Long-Term Perspective from the Sixth through Eighteenth Centuries. In The Journal of Economic History The Journal of Economic History Vol. 69, No. 2 (Jun., 2009), pp. 409-445. Data processed by Our World in Data: https://ourworldindata.org/grapher/annual-per-capita-consumption-books

Resultaten PISA (Programme for International Student Assessment)-2022 in vogelvlucht. Universiteit Twente – 2023: https://doi. org/10.3990/1.9789036559461

Lees:Tijd onderzoek (2018) door het SCP (Sociaal Cultureel Planbureau): https://digitaal.scp.nl/mediatijd/lezen-en-tijdsdruk/

CPNB (Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek) en KVB (Koninklijke Vereniging van het Boekenvak), cijfers over boekenverkoop 2023: https://cpnb.nl/nieuws/de-cijfers-over-de-boekenmarkt-in-2023 en https://kvbboekwerk.nl/monitor/markt/verkoopcijfers-2023

Eurostat cijfers over arbeidsduur in de EU (2023): https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Part-time_and_full-time_employment_-_statistics#Main_concept

CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek), data over arbeidsduur in Nederland (2024): https://www.cbs.nl/nl-nl/longread/diversen/2024/arbeidsduur-hoeveel-uren-werken-mensen-in-nederland-?onepage=true

Consumentenonderzoek 2023 door KVB Boekwerk: https://kvbboekwerk.nl/consumentenonderzoek/thematische-onderzoeken/digitaal-lezen-groeit-papieren-boek-nog-steeds-meest-gelezen

Data: filecijfers, september 2023, Rijkswaterstaat: https://www.rwsverkeersinfo.nl/nieuws/de-spitsen-uitgelicht/

‘Motief, middelen en gelegenheid’, Stichting Lezen, Onderzoek naar leesgewoontes onder studenten: https://www.lezen.nl/publicatie/motief-middelen-en-gelegenheid/

Categorised in: Bulletin

This post was written by Maaike van Cruchten